مشکل فتق دیسک گاهی اوقات لغزش یا پارگی دیسک کمر نیز نامیده می شود و بیشتر در قسمت پایین کمر ایجاد می گردد. این مشکل یکی از رایج ترین دلایل درد در ناحیه کمر و نیز ناحیه پا (سیاتیک) است. درد سیاتیک عموماً زمانی بروز مییابد که بخشی از عصب ساتیک در اثر فتق دیسک، خار (زائده) استخوانی ستون فقرات یا تنگ شدن کانال نخاعی تحت فشار قرار بگیرد. پیآمد این امر التهاب، درد و غالباً بیحسی تقریبی پای مربوط به آن بخش از عصب است. بین ۶۰ تا ۸۰ درصد افراد در طول زندگی خود کمر درد را تجربه می کنند. درصد بالایی از این افراد، به خاطر مشکل دیسک کمر به کمر درد یا درد در ناحیه پا دچار می شوند. هر چند دیسک کمر گاهی اوقات می تواند بسیار دردناک باشد، اکثر افراد در طول چند هفته یا چند ماه با استفاده از روش های غیر جراحی بهبود قابل توجه در وضعیت خود را مشاهده می نمایند. که در ادامه به بحث علایم دیسک کمر می پردازیم.
فیزیوتراپی اغلب نقش با اهمیت در ریکاوری دیسک کمر دارد. روش های فیزیوتراپی نه تنها باعث تسکین فوری درد می شود، بلکه علاوه بر این به بیمار آموزش های لازم درباره چگونگی تنظیم وضعیت بدن به صورتی که از آسیب دیدگی احتمالی بعدی جلوگیری شود نیز داده خواهد شد. در کلینیک فیزیوتراپی پیشرفته شمیم، از روش های مختلف فیزیوتراپی و روش های درمانی غیر جراحی برای درمان دیسک کمر به شکل زیر استفاده می شود:
یک دیسک کمر زمانی شروع به متورم شدن می کند که هسته ژله مانند آن به لایه خارجی خود که در نتیجه فرسایش، افزایش سن یا یک آسیب دیدگی ناگهانی ضعیف شده است، فشار وارد می کند. این فشار به لایه خارجی می تواند ایجاد درد در ناحیه کمر را به همراه داشته باشد. در صورتی که دیسک به مقدار زیاد، فرسوده یا آسیب دیده باشد، مرکز ژله مانند آن ممکن است در تمام جهت ها از جای خود خارج شود.
هنگامی که هسته مرکزی دیسک لایه خارجی را پاره کرده یا دچار فتق شود، درد پایین کمر و عضلات کمر ممکن است افزایش پیدا کند و باید سریعا درمان درد پایین کمر انجام شود. همچنین این شرایط می تواند باعث افزایش درد پا در نتیجه سیاتیک شود. این شرایط به این دلیل مشاهده می شود که مواد ژله مانند دیسک، اعصاب موجود در ناحیه ستون فقرات را ملتهب می کند. علاوه بر این هسته دیسک می تواند به اعصاب حساس در این ناحیه فشار وارد کرده و باعث درد، بی حسی، یا ضعف یک یا هر دو پای بیمار شود.
در بسیاری از موارد، علت دیسک کمر با فرآیند طبیعی افزایش سن بیمار و فرسایش ستون فقرات ارتباط دارد. در کودکان و افراد جوان، دیسک ها از مقدار بیشتری آب برخوردار هستند، اما با گذشت زمان، دیسک آب خود را به تدریج از دست داده و دچار خشکی و ضعف می شود. به این ترتیب، دیسک ها به تدریج جمع شده و فضای بین مهره های کمر باریک و باریک تر می شود. در اصطلاح به این فرآیند عادی افزایش سن، از بین رفتن یا زوال دیسک گفته می شود و به درمان دیسک کمر نیازمند می شوند .
علاوه بر فرسایش تدریجی ایجاد شده به خاطر افزایش سن، فاکتورهای دیگر نیز می تواند احتمال ایجاد مشکل دیسک کمر را افزایش دهد. به این ترتیب اطلاع از مسائلی که شما را در معرض خطر دیسک کمر قرار دهد، می تواند در پیش گیری از ایجاد مشکل مفید و سودمند باشد. فاکتورهای عمومی تاثیرگذار بر مشکل دیسک کمر به شرح زیر هستند:
مردان در سنین ۳۰ و ۵۰ سالگی بیشتر به مشکل دیسک کمر دچار می شوند.
استفاده از عضلات کمر برای بلند کردن اجسام سنگین به جای استفاده از پاها می تواند باعث ایجاد مشکل دیسک کمر شود. چرخش در هنگام بلند کردن نیز می تواند کمر شما را مستعد این مشکل نماید. بلند کردن اجسام با استفاده از عضلات پا و نه عضلات کمر، از آسیب دیدگی ستون فقرات جلوگیری می نماید.
چاقی باعث وارد شدن فشار بیش از حد به دیسک ها در ناحیه کمر می شود.
انجام فعالیت های تکراری که به ستون فقرات فشار وارد می کنند: بسیاری از مشاغل نیازمند انجام فعالیت های فیزیکی هستند. به این ترتیب این مشاغل نیازمند بلند کردن و هل دادن اجسام یا خم کردن و پیچاندن مداوم کمر می باشند. در این شرایط بلند کردن ایمن اجسام و استفاده از تکنیک های حرکتی مناسب می تواند به پیش گیری از آسیب دیدگی کمر کمک موثر نمایند
نشستن برای دوره های زمانی طولانی به همراه تکان های ناشی از حرکت اتومبیل می تواند باعث وارد شدن فشار به ستون فقرات و دیسک ها و نیاز به درمان دیسک کمر شود.
تمرین های حرکتی، نقش با اهمیت در پیش گیری از بسیاری مشکلات سلامتی همچون دیسک کمر دارد.
این باور وجود دارد که سیگار کشیدن باعث کاهش سطح عرضه اکسیژن به دیسک و در نتیجه زوال و از بین رفتن سریع تر آن می شود.
برای اکثر افرادی که به مشکل دیسک کمر مبتلا می شوند، درد کمر اولین علامت ایجاد مشکل است. این درد ممکن است برای چند روز ادامه داشته و سپس بهبود پیدا کند. این شرایط اغلب با شروع یکباره درد پا، بی حسی، یا ضعف همراه است. درد در ناحیه پا در این شرایط معمولاً به زیر ناحیه زانو کشیده می شود و اغلب در قسمت پایین پا و قوزک نیز احساس می گردد. به این ترتیب بیان می شود که درد از کمر یا باسن شروع شده و به سمت پاها ادامه پیدا می کند. علائم فتق دیسک کمر می تواند یک یا همه موارد زیر را شامل شود:
از دست دادن قدرت کنترل ادرار یا مدفوع (در موارد نادر). این شرایط نشان دهنده ایجاد مشکلات جدی تر به نام سندرم دم اسب است. این شرایط به خاطر تحت فشار قرار گرفتن ریشه های عصب در ستون فقرات ایجاد می شود. در صورت مشاهده این مسئله لازم است بلافاصله از خدمات درمان دیسک کمر برای بیمار استفاده گردد.
همه بیماران با درد به خاطر دیسک کمر و زوال آن مواجه نمی شوند. به این ترتیب ممکن است تشخیص علت اصلی ناراحتی بیمار و نسبت دادن آن به دیسک کمر و درمان کمر درد برای پزشک دشوار گردد.
برای تشخیص ابتلای بیمار به مشکل دیسک کمر، پزشک سابقه کامل بیماری را دریافت کرده و از معاینه های خاص به این منظور استفاده می نماید. امکان تایید تشخیص پزشک با استفاده از اسکن ام آر آی (MRI) از ناحیه کمر بیمار وجود دارد و به شناخت دیسک کمر کمک شایانی می کند.
پس از بررسی علائم و سابقه بیماری، پزشک وضعیت ستون فقرات بیمار را بررسی می نماید. در طول فرآیند معاینه فیزیکی، پزشک از آزمایش های مرتبط برای تعیین علت ایجاد درد در ناحیه کمر استفاده می نماید:
آزمایش بالا بردن یک پا در حالت کشیده (SLR): این آزمایش یک روش بسیار دقیق برای تشخیص ایجاد مشکل دیسک کمر در افراد زیر ۳۵ سال می باشد. بیمار به پشت دراز کشیده و پزشک پای آسیب دیده وی را بلند می کند. سپس زانو باید در حالت صاف و کشیده قرار داشته باشد. در صورتی که با انجام این حرکت درد در ناحیه پا و زیر زانو احساس شود، آزمایش مثبت بودن مشکل دیسک کمر را نشان می دهد.
از راه ها و روش های درمان بدون جراحی دیسک کمر می توان به موارد زیر اشاره کرد
فیزیوتراپی از تکنیک های مختلف برای درمان بیمار و کاهش علائم دیسک کمر استفاده می کند. روش های درمان غیر فعال می تواند به ریلکس کردن بدن کمک کند، این روش ها شامل ماساژ بافت نرم، گرم و سرما درمانی، تحریک الکتریکی (تحریک الکتریکی عصب از روی پوست)، و آب درمانی می باشد.
برنامه فیزیوتراپی کمر معمولاً با روش های درمانی غیر فعال شروع می شود. اما هنگامی که بدن به مقدار کافی بهبود پیدا کرد، روش های درمانی فعال برای تقویت بدن و پیش گیری احتمالی از عود مجدد درد شروع خواهد شد. متخصص فیزیوتراپی در این شرایط با بیمار از نزدیک کار کرده و یک برنامه درمان پارگی دیسک کمر مناسب با توجه به شرایط برای وی تهیه می نماید.
روش های درمان غیر فعال فیزیوتراپی برای مشکل فتق دیسک به شرح زیر هستند:
امروزه بیش از ۱۰۰ نوع ماساژ وجود دارد، اما ماساژ عمیق بافت یک روش ایده آل برای مشکل فتق دیسک است، زیرا در این روش فشار زیاد برای آزاد سازی گرفتگی و اسپاسم عضلات بکار می رود. اسپاسم می تواند باعث ایجاد محدودیت در دامنه حرکتی عضلات آسیب دیده شود.
هر دو روش گرما و سرما درمانی دارای مزایای خاص خود هستند و متخصص فیزیوتراپی می تواند با استفاده ترکیبی از این روش ها به بهترین نتایج برای درمان علائم دیسک کمر دست پیدا کند. فیزیوتراپ می تواند از گرما برای افزایش جریان خون به نواحی هدف در بدن استفاده کند. خون می تواند به بهبود نواحی آسیب دیده با تامین اکسیژن و مواد غذایی اضافی کمک موثر نماید. جریان خون همچنین می تواند ضایعات شیمیایی ناشی از اسپاسم عضلات را از محل خارج نماید. در طرف مقابل، سرما درمانی باعث کاهش چرخش خون در بدن می شود. انجام این کار می تواند باعث کاهش التهاب، اسپاسم عضلات و درد شود. فیزیوتراپ می تواند بسته های یخ را بر روی نواحی هدف قرار داده، از ماساژ یخ یا حتی اسپری مخصوص به نام فلوئورومتان به منظور خنک کردن بافت های ملتهب استفاده نماید.
همانطور که از نام این روش مشخص است، در آن از آب برای درمان بیمار استفاده می شود. به عنوان یک روش درمانی غیر فعال، آب درمانی میتواند به سادگی شامل نشستن در یک وان گردابی یا دوش گرفتن با آب گرم باشد. آب درمانی می تواند به آرامی درد بیمار را کاهش داده و عضلات را ریلکس نماید.
دستگاه تحریک الکتریکی عصب از روی پوست از الکتریسیته جاری به منظور تحریک عضلات استفاده می کند. در ظاهر این روش درمانی ترسناک است، اما واقعاً دردی را برای بیمار به همراه ندارد. برای این کار الکترودها به پوست چسبانده شده و الکتریسیته جاری با قدرت ناچیز به مسیر عصبی بیمار هدایت می شود. این روش درمانی می تواند اسپاسم عضله را کاهش داده و باعث آزاد سازی اندورفین به عنوان یک مسکن طبیعی درد در بدن انسان شود.
هدف از کشش، کاهش تاثیرات ناشی از جاذبه بر ستون فقرات است. در این روش با کشیدن آرام، استخوان ها از هم فاصله می گیرند و به این ترتیب فتق دیسک کاهش پیدا می کند. این روش درمانی مشابه قرار دادن جک زیر تایر پنچر اتومبیل است که می تواند فشار وارد شده بر روی تایر را کاهش دهد. امکان استفاده از این روش برای مهره های ستون فقرات یا کمر وجود دارد.
این روش ها می توانند به افزایش انعطاف پذیری، بهبود وضعیت قرار گرفتن بدن، قدرت، ثبات عضلات مرکزی، و حرکت مفاصل کمک موثر نمایند. برای این کار ممکن است از یک برنامه حرکتی مناسب برای دستیابی به نتایج بهینه استفاده شود. این تمرین ها نه تنها می تواند از درد تکرار شونده دیسک کمر جلوگیری کند، بلکه علاوه بر این برای وضعیت سلامت کلی فرد نیز مفید هستند. در این رابطه، دکتر متخصص کمر درد با بیمار بطور نزدیک کار کرده و به این ترتیب با توجه به وضعیت بیمار از یک برنامه مناسب بر اساس تشخیص مشکل و سابقه بیماری استفاده می نماید. این حرکت ها معمولاً به شرح زیر هستند:
بسیاری از افراد نمی دانند که تا چه میزان قدرت عضلات مرکزی بدن بر سلامت ستون فقرات تاثیرگذار است. با انجام نرمش برای دیسک کمر ، عضلات مرکزی (در ناحیه شکم) به عضلات کمر برای حمایت از ستون فقرات کمک می نمایند. با ضعیف شدن عضلات مرکزی بدن، فشار بیش از حد به عضلات کمر وارد می شود. متخصص فیزیوتراپی می تواند به بیمار آموزش های لازم را در ارتباط با تمرین های تقویتی و تثبیت کننده عضلات مرکزی بدن ارائه کند.
یادگیری تکنیک های مناسب برای کشش و انعطاف پذیری می تواند بیمار را برای انجام تمرین های ایروبیک و تقویتی آماده نماید. این تمرین ها می توانند به حرکت ساده تر بدن با از بین بردن سفتی ایجاد شده در عضلات کمک موثر کنند.
در مقایسه با نشستن ساده در وان آب گرم یا دوش گرفتن که یک روش درمانی غیر فعال می باشد، انجام تمرین های حرکتی در آب شامل ایروبیک می تواند به بهبود وضعیت بدن بیمار بدون وارد شدن فشار غیر ضروری به آن کمک نماید.
برخورداری از عضلات قوی می تواند از ستون فقرات حمایت کرده و درد ایجاد شده به خاطر آسیب وارد شده به دیسک را بهتر کنترل نماید.
متخصص فیزیوتراپی می تواند به بیمار دارای مشکل دیسک کمر روش انجام تمرین های حرکتی تقویتی به منظور کمک به بیمار جهت جلوگیری از ایجاد درد را آموزش دهد. در این رابطه به بیمار اصول خود مراقبتی آموزش داده شده و به این ترتیب بیمار با نحوه درمان علائم مشکل خود آشنا می شود. هدف نهایی این روش های درمانی، ایجاد آگاهی مناسب برای بیمار جهت انتخاب یک سبک زندگی بدون درد و پیش گیری از قرار گرفتن در موقعیت های آسیب زا می باشد.
مهم است که بیمار آشنایی مناسب درباره نحوه انجام تمرین های حرکتی و نیز حفظ شرایط کمر خود پس از پایان کامل برنامه فیزیوتراپی داشته باشد. در صورتی که بیمار آموزش های دریافت شده در طول جلسات فیزیوتراپی را جدی نگیرد، نمی تواند از نتایج این درمان در بلند مدت بهره مند گردد. با مراقبت از وضعیت کمر، بیمار می تواند از ایجاد مشکل فتق دیسک در آینده پیش گیری نماید.
به منظور پیشگیری از کمر درد یا مشکل دیسک کمر می توان به نکات زیر توجه کرد:
.