پارگی رباط صلیبی و فیزیوتراپی آن از جمله شایع ترین آسیب ورزشی در بین ورزشکاران حرفه ای و آماتور در دنیا است. سالانه بسیازی از بیماران برای درمان فیزیوتراپی بعد از جراحی های رباط صلیبی به مراکز فیزیوتراپی مراجعه میکنند.
اما شاید برای بسیاری از ما جالب باشد تا بدانیم مکانیسم اسیب، درمان و روند درمان فیزیوتراپی ان به چه شکل است که ما به اختصار به ان میپردازیم.
– شنیده شدن یک صدای تق (pop) همراه با آسیب رباط صلیبی
معمولاً این صدا هنگامی که فرد ناگهان تغییر مسیر داده یا ناگهان در هنگام دویدن ایستاده است و یا در هنگام افتادن روی پا بعد از پرش شنیده شده و به دنبال آن التهاب و تورم در زانو ایجاد شده است.
– در عرض چند ساعت خون در مفصل تجمع پیدا کرده است ( همارتروز ).
– فرد معمولاً نتوانسته است بخاطر درد و تورم یا ناپایداری زانو به فعالیت ادامه دهد.
– صدمات ورزشی رباط صلیبی معمولاً با آسیب دیدگی دیگر رباطهای زانو ( رباط جانبی داخلی یا جانبی خارجی زانو ) یا مینیسکهای زانو همراهی دارد.
– اعمال یک نیروی شدید از سمت خارج به داخل به زانو می تواند منجر به یک سه گانه آسیب دیدگی شامل آسیب رباط صلیبی, آسیب رباط جانبی داخلی زانو و آسیب تاخیری منیسک داخلی شود.
• مشاهده دقیق زانو برای بررسی تجمع مایع در مفصل زانو یا تغییر شکل استخوانی ( شکستگی احتمالی ) طبق تحقیقات انجام شده در آسیب استخوانی تجمع سریع مایع در مفصل ۷۲% ارتباط با آسیب رباط صلیبی قدامی دارد.
• معاینه دامنه حرکات مفصل زانو (مخصوصا بازشدن کامل زانو): در صورتی که زانو کامل باز تشود امکان آسیب دیدگی منیسک های زانو را مطرح می کند.
• لمس ساختارهای استخوانی توسط متخصص طب ورزشی یا متخصص ارتوپد امکان دارد منجر به شناسایی شکستگی استخوان خفیفی مثل شکستگی استخوان درشت نی یا آسیب ران و شکستگی استخوان ران شود.
• لمس خطوط مفصلی زانو برای ارزیابی آسیب احتمالی منیسک ها لازم است. همچنین باید رباطهای جانبی زانو معاینه شوند.
• انجامLachman test تست لاکمن بعد از رفع یا کاهش درد بیمار باید برای ارزیابی رباط صلیبی صورت گیرد به این صورت که فرد روی تخت خوابیده و زانو را در وضعیت خم شدگی ۲۰ تا ۳۰ درجه قرار می دهیم با دست چپ ران را می گیریم و با دست راست پشت قسمت فوقانی ساق را به جلو و طرف خود می کشیم.
چنانچه در سمت آسیب دیده مقدار جابجا شدگی به جلو نسبت به سمت سالم در پای دیگر بیش از ۳ میلی متر باشد غیر عادی است و نمایانگر آسیب است.
• انجام تست کشیدگی به جلو یا Ant. drawer test به علت اسپاسم عضلات پشت ران ( عضلات همسترینگ ) به این علت که تست را تحت تاثیر قرار می دهد کمتر قابل اعتماد است. برای انجام تست بیمار به پشت خوابیده و زانوها را در وضعیت خم شدگی ۹۰ درجه قرار می دهد.
فیزیوتراپیست جلوی وی نشسته و با دو دست پشت قسمت زیر زانو را می گیرد و ساق را به سمت خود می کشد و در صدمه دیدن رباط صلیبی قدامی زانو استخوان درشت نی جلو می آید
• ورزشهای پر خطر برای آسیب دیدگی ACL : ورزش فوتبال , اسکی , بسکتبال و بیسبال و کشتی مسئول ۷۸% از جراحات مرتبط با ورزش رباط صلیبی قدامی زانو هستند.
• جنس : صدمه و آسیب ورزشی زنان در محل رباط صلیبی قدامی زانو بیشتر از مردان می باشد.
• کفش ورزشی : کفش های ورزشی که کناره های آنها سفتتر و محکمتر از وسط کف آنها می باشد بیشتر فرد را مستعد صدمه دیدگی ورزشی می کند.
ام آر آی:
• برای تشخیص آسیب های ACL حدود ۹۵% حساسیت دارد. همچنین با آن می توان کوفتگی و آسیب استخوان ران و تیبیا را که در ۹۰% از موارد آسیب رباط صلیبی قدامی وجود دارند تشخیص داد.از MRI زانو جهت تصميم گيري براي جراحي زانو استفاده مي شود.
چنانچه جراحی زانو لازم باشد معمولاً جراح زانو آن را ۳ هفته به تاخیر می اندازند تا التهاب کاهش یافته و از عوارضی مثل خشکی مفصل زانو بدنبال جراحی سریع جلوگیری شود.
باید در این سه هفته عضلات جلو و عقب ران و دامنه حرکتی مفصل زانو تقویت یافته و افزایش یابد که این امر می تواند به کاهش تجمع مایع مفصلی زانو و بدست آوردن سریع توان عضلانی عضلات موثر روی مفصل زانو ( عضله چهار سر ران و عضلات همسترینگ ) بعد از عمل کمک کند.
برای تصمیم به جراحی توجه به چند فاکتور مهم است مثل سطح فعالیت ورزشی قبل از صدمه دیدگی زانو , صدمات همراه , تمایل برای ادامه همان رشته ورزشی و میزان شلی و ناپایداری مفصل زانو .
جراحی زانو در آسیب رباط صلیبی می تواند بصورت ترمیم داخل یا خارج مفصلی رباط صلیبی قدامی باشد, در روش جراحی داخل مفصلی توسط روش آرتروسکوپی زانو داخل مفصل را مشاهده و به کمک ابزار آرتروسکوپ رباط پاره شده را بصورت اولیه یا با استفاده از رباط زیر کشکک یا رباط سمی تندینوس یا گراسیلیس ترمیم می کنند.
در روش جراحی خارج مفصلی زانو هم با استفاده از بخشی از نوار فیبری خارج ران به نام ایلیو تیبیال تراکت زانو را در سمت خارجی در بیرون سطح مفصلی پایدار می کنند. انتخاب بین این دو روش بسته به نظر جراح دارد و امری تخصصی است.
درمان غیر جراحی پارگی ACL معمولا برای افراد مسن و آنهایی که قصد پرداختن به ورزش های شدید و رقابتی را ندارند در نظر گرفته می شود .در شکل روبرو نمایی از ترمیم خارج مفصلی رباط صلیبی زانو را مشاهده می کنید.
• فاز اول : دو هفته اول بعد از جراحی را شامل می شود و هدف در آن رسیدن به بازشدگی کامل زانو ( Full extension ) و حفظ قدرت عضلانی عضله چهارسر رانی و کاهش تورم و نیز توانایی خم کردن زانو در حد نود درجه است.
• فاز دوم : هفته سوم تا پنجم بعد از عمل را شامل می شود و هدف در آن حفظ توانایی باز کردن کامل زانو و افزایش میزان خم شدن زانو به بیش از ۹۰ درجه تا رسیدن به خم شدگی کامل زانو است.
• فاز سوم : هفته ششم را شامل می گردد و هدف در آن افزایش قدرت و سفتی عضلانی است و بدنبال این مرحله به آرامی به ورزش باز می گردیم.بدون انجام تمرینات کافی در دوره بعد از جراحی بازگشت به ورزش به زمانی معادل ۹-۶ ماه زمان نیاز دارد.
• خشکی مفصلی و آرتروز زانو ( استئو آرتریت زانو )
• ناپایداری مفصل زانو یا افزایش لغزندگی زانو
• درد و محدودیت حرکات مفصل زانو
• میزان موفقیت جراحی رباط ACL 95-82% است. و در بهترین شرایط شش ماه بعد از آسیب می توان به میادین ورزشی بازگشت.
فیزیوتراپی بعد از ترميم ليگامان متقاطع قدامي به پنج تا هفت مرحله تقسيم مي شود كه در هر مرحله اهدافي در نظر گرفته شده و جهت رسيدن به آن اهداف تمرينات لازم انجام ميشود كه انجام تمرينات، زير نظر جراح و فيزيوتراپيست بيمار صورت مي گيرد تا بهترين نتيجه درمان حاصل شود.
در پيوندهاي ACL ضعيف ترين و آسيبپذيرترين مرحله جايگزيني رباط، دو الي سه ماه اول است بنابراين تا آن زمان نبايد فشار زيادي به رباط وارد شود.
طول دوره درمان ۶ تا ۹ ماه است كه در اين مدت بيمار بايد تحت نظر جراح و فيزيوتراپيست باشد.
-مرحله اول : از روز جراحي تا پايان هفته دوم
-مرحله دوم : از هفته دوم تا پايان هفته چهارم
-مرحله سوم : از هفته چهارم تا پايان هفته دهم
-مرحله چهارم تا ششم : از هفته دهم تا ماه دهم
از روز جراحي تا پايان هفته دوم
اهداف اين مرحله شامل:
۱-زانو تا ۹۰ درجه خم شود.
۲-عضله چهار سر تقويت شود.
۳-راه رفتن بيمار به طور نرمال انجام شود.
۴-عضلات پشت ران تقويت شود.
۱-جهت كنترل درد و تورم، از يخ، تحريك الكتريكي و اسپيلنت مناسب به مدت چند روز استفاده مي شود.
۲-حركات موبيليزيشن پاتلا در تمام جهات خصوصا در جهات فوقاني و تحتاني انجام ميشود.
۳-در صورت ضعف شديد عضله چهار سر،از تحريك الكتريكي جهت بازآموزي استفاده مي شود.
۴-جهت تقويت عضله چهار سر، زانو را به تخت فشار داده و تا ۶ ثانيه نگه داشته ميشود.
۵- جهت تقويت عضلات پشت ران در حالت دمر زانو به كمك پاي سالم خم و راست مي شود.
۶- اگر زانو لقي نداشته باشد در تمام جهات، پا صاف بالا برده مي شود.
بيمار با استفاده از عصاي زير بغل و بريس فانكشنال راه رفتن طبيعي را آموزش ببيند و تا آخر هفته دوم ۵۰ تا ۷۰ درصد وزن بدن را تحمل كند و در اين مدت لبه تخت نشسته و زانو را تا ۹۰ درجه خم كند ولي بايد براي صاف كردن زانو از پاي مقابل استفاده كند كه در غير اين صورت ليگامان ACLپاره مي شود.
از هفته دوم تا پايان هفته چهارم
۱-زانوي بيمار به طور كامل صاف شود.
۲- بيمار بدون عصا و به طور نرمال راه برود.
۳- عمل انقباض عضله چهار سر به طور دقيق انجام شود.
۱- بيمار لبه تخت نشسته و زانوي خود را صاف كند.
۲- در حالت به شكم خوابيده، زانوي بيمار صاف شود.
۳- اگر زانو تا ۱۰۰ درجه خم مي شود از دوچرخه ثابت استفاده شود.
۴- تمرينات بالا رفتن از پله از طرف جلو و از طرف پهلو انجام شود.
از هفته چهارم تا پايان هفته دهم
۱-زانو بايد تا آخر صاف و خم شود.
۲-عضله چهار سر و عضلات پشت ران به طور كامل تقويت شود.
۳-بيمار به طور آهسته به جلو و عقب بدود.
اين دوره درمان براي افرادي است كه به صورت حرفه اي ورزش مي كنند و لذا ورزشهايي از قبيل درجا دويدن و مارپيچ دويدن اضافه مي شود تا ورزشكار بتواند به ورزش حرفه اي خود برگردد و در اين مدت قدرت عضله چهار سر بايد ۸۵ درصد عضله چهار سر سمت مقابل و قدرت عضلات همسترينگ ها بايد ۹۰ درصد قدرت عضلات همسترينگ سمت مقابل باشد و زانو تا ۱۳۵ درجه خم شود و به طور كامل صاف شود.
ورزشکارانی که تحت عمل جراحی ترمیم رباط صلیبی قدامی زانو قرار می گیرند بعد از گذراندن درمانهای اولیه فیزیوتراپی می بایست آماده انجام حرکات دشوارتر شوند تا بتدریج توانائی حضور در ورزش مورد نظر را کسب نمایند .
برنامه دویدن که عمدتا بعد از ماه سوم بعداز عمل آغاز میشود از اهمیت زیادی برخوردار است به همین دلیل سعی شد این برنامه آماده و در دسترس قرار گیرد . اما به خاطر داشته باشید قبل از شروع برنامه دویدن می بایست بتوانید تعدادی از حرکات را زیر نظر فیزیوتراپیست انجام داده تا در صورت آمادگی به شما اجازه شروع دویدن داده شود .
به خاطر داشته باشید برنامه زیر می تواند متناسب با وضعیت شما تغییر کند .
۱– هفته اول بعد از درمان فیزیوتراپی
ابتدا ۴۰۰ متر راه بروید سپس ۴۰۰ متر با شدت ۵۰% بدوید . این دوره را ۴ بار تکرار کنید . ۳ روز در هفته .
۲– هفته دوم بعد از درمان فیزیوتراپی
ابتدا ۴۰۰ متر راه بروید سپس ۸۰۰ متر با شدت ۵۰% بدوید . این دوره را ۲ بار تکرار کنید . ۳ روز در هفته .
۳– هفته سوم بعد از درمان فیزیوتراپی
ابتدا ۴۰۰ متر راه بروید سپس ۱۶۰۰ متر با شدت ۵۰% بدوید در ادامه ۴۰۰ متر راه بروید . این دوره را ۱ بار انجام دهید . ۳ روز در هفته .
۴– هفته چهارم بعد از درمان فیزیوتراپی
ابتدا ۴۰۰ متر راه بروید سپس ۴۰۰ متر با شدت ۵۰% بدوید در ادامه ۴۰۰ متر راه بروید سپس ۸۰۰ متر با شدت ۷۵% بدوید سپس ۴۰۰ متر راه بروید . این دوره را ۲ بار تکرار کنید. ۳ روز در هفته .
۵– هفته پنحم بعد از درمان فیزیوتراپی
ابتدا ۴۰۰ متر راه بروید سپس ۱۶۰۰ متر با شدت ۷۵% بدوید در ادامه ۴۰۰ متر راه بروید . این دوره را ۲ بار تکرار کنید. ۳ روز در هفته .
۶– هفته ششم بعد از درمان فیزیوتراپی
ابتدا ۴۰۰ متر راه بروید سپس ۴۰۰ متر با شدت ۷۵% بدوید در ادامه ۴۰۰ متر راه بروید سپس ۸۰۰ متر با شدت ۱۰۰ % بدوید و دوره را با ۴۰۰ متر پیاده روی تمام کنید . این دوره را ۲ بار تکرار کنید. ۳ روز در هفته .
۷– هفته هفتم بعد از درمان فیزیوتراپی
ابتدا ۴۰۰ متر راه بروید سپس ۱۶۰۰ متر با شدت ۱۰۰% بدوید در ادامه ۴۰۰ متر راه بروید . این دوره را ۲ بار انجام دهید . ۳ روز در هفته
برای تماس با ما و همچنین رزرو وقت وارد صفحه ی “تماس با کلینیک فیزیوتراپی سبلان شرق” شوید.