فتق دیسک کمر زمانی ایجاد می‌شود که دیسک بین مهره‌ها از محل طبیعی خود خارج شود. فتق دیسک کمری می‌تواند باعث وارد شدن فشار بر اعصاب ستون فقرات و بروز درد در کمر، پاها، دست‌ها و گردن شود.
درمان فتق دیسک کمر معمولاً در ابتدا بوسیله روش‌های غیر جراحی شامل مصرف داروهای مُسکن، شل‌کننده‌های عضلانی، تزریق کورتیکو استروئید یا فیزیوتراپی انجام می‌شود. در صورتی عدم تأثیر این روش‌ها، امکان دارد جراح مغز و اعصاب استفاده از روش میکرودیسککتومی را جهت تسکین درد ناشی از فتق دیسک کمر توصیه کند.
اسامی زیر جهت توصیف عارضه‌های مرتبط با کمردرد استفاده می‌شوند:
- جابه‌جایی دیسک
- فشردگی عصب
- بیرون‌زدگی دیسک
- پارگی دیسک
این موارد معمولاً به جای یکدیگر به کار می‌روند و باعث سردرگمی افراد می‌شوند. همه این عارضه‌ها می‌توانند سبب تحریک اعصاب و بروز کمردرد شوند. اگرچه این عارضه‌ها ممکن است بسیار دردناک باشند، بیشتر افراد پس از چند هفته یا چند ماه بدون استفاده از جراحی بهبود پیدا می‌کنند.
ستون فقرات از استخوان‌های کوچکی به نام مهره تشکیل شده است. مهره‌ها بر روی یکدیگر قرار گرفته و سبب ایجاد انحنای طبیعی در ستون فقرات می‌شوند. مهره‌ها از طناب نخاعی و اعصاب محافظت می‌کنند. دیسک‌های بین مهره‌ای مانند ضربه‌گیر در ستون فقرات عمل می‌کنند. هر دیسک دارای یک قسمت مرکزی ژله‌مانند (نوکلئوس) و یک لایه خارجی سخت (آنولوس) می‌باشد.
در صورت بروز فتق دیسک کمری، نوکلئوس از محل طبیعی خود خارج شده و بر اعصاب طناب نخاعی فشار وارد می‌کند و باعث ایجاد درد، بی‌حسی، ضعف یا احساس گزگز می‌شود. فتق دیسک کمر می‌تواند باعث وارد آمدن فشار بر ریشه اعصاب نخاعی و بروز درد در باسن و پاها شود. این حالت سیاتیک نام دارد. در برخی از مواقع فتق دیسک در قسمت توراسیک (بخش فوقانی) ستون فقرات یا در قسمت گردن ایجاد می‌شود. در صورت بروز فتق دیسک در گردن، امکان دارد علائم در شانه‌ها و دست‌ها ایجاد شوند.
فتق دیسک کمری یک عارضه بسیار شایع محسوب می‌شود. آسیب‌دیدگی‌های ناگهانی معمولاً در زمان بلند کردن یا کشیدن اجسام سنگین، خم شدن یا چرخش بدن ایجاد می‌شوند. این آسیب‌ها ممکن است در اثر ضعیف شدن دیسک‌ها با افزایش سن نیز ایجاد شوند. با افزایش سن دیسک‌ها به تدریج تخریب می‌شوند. در این حالت فاصله بین مهره‌ها کاهش پیدا می‌کند و احتمال فتق دیسک کمر افزایش پیدا می‌کند.
تفاوت اصلی بین فتق دیسک کمری و بیرون‌زدگی دیسک این است که در عارضه بیرون‌زدگی دیسک، نوکلئوس از آنولوس خارج نمی‌شود. بیرون‌زدگی دیسک به عنوان بخش طبیعی از روند سالخوردگی ممکن است باعث بروز هیچ علائمی نشود. در صورت شدید بودن بیرون‌زدگی دیسک و فشار وارد شدن بر اعصاب نخاعی یا تنگ شدن کانال نخاعی، امکان دارد علائمی مانند درد، بی‌حسی، ضعف یا احساس گزگز ایجاد شوند. بیرون‌زدگی دیسک در برخی از مواقع می‌تواند پیش از فتق دیسک کمر ایجاد شود.
علائم فتق دیسک کمر
فتق دیسک کمر همیشه باعث بروز کمردرد نمی‌شود. ولی در صورتی که فتق دیسک باعث وارد شدن فشار بر اعصاب نخاعی شود، امکان دارد علائم مختلفی شامل موارد زیر ایجاد شوند:
- بی‌حسی یا بروز احساس گزگز
- ایجاد اسپاسم یا ضعف عضلانی
- درد مداوم (یا غیر مداوم) معمولاً در یک طرف بدن
- درد سیاتیک که در قسمت پایین کمر ایجاد شده و تا باسن و پاها منتقل می‌شود
- ز دست دادن کنترل روده یا مثانه. این حالت به ندرت ایـجاد شـده و می‌توانـد نشان‌دهنده مشـکل جدی به نام سندرم دم اسبی باشد
علت فتق دیسک کمر
دلایل شایع و عوامل مؤثر در بروز فتق دیسک کمری عبارتند از:
- ساییدگی ناشی از افزایش سن در قسمت لایه خارجی دیسک، احتمال بروز این عارضه در سنین بالاتر را افزایش می‌دهد.
- وضعیت نامناسب بدنی مانند نشستن، راه رفتن یا بلند کردن اجسام به روش نادرست می‌تواند سبب تشدید علائم فتق دیسک کمر شود.
- آسیب‌دیدگی مانند بلند کردن اجسام به روش غیر صحیح؛ افرادی که به طور مداوم کارهای سنگین انجام می‌دهند بیشتر در معرض بروز فتق دیسک کمر قرار دارند.
- چاقی، زیرا اضافه وزن باعث وارد شدن فشار بیشتر بر دیسک‌ها در قسمت پایین کمر می‌شود.
تشخیص فتق دیسک کمر
جهت تشخیص فتق دیسک کمری پزشک از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
- ارزیابی علائم، نحوه زندگی و سابقه پزشکی
- معاینه و بررسی وضعیت جسمی بیمار
- ارزیابی قدرت عضلانی، حس‌ها و واکنش‌های بدن در زمان انجام موارد زیر:
- نشستن ایستادن، راه رفتن یا خم شدن
- حرکت دادن گردن، دست‌ها و شانه‌ها
پزشک همچنین امکان دارد جهت تشخیص فتق دیسک کمر از روش‌های زیر نیز استفاده کند:
- تست بالا آوردن پا: در حالی که بیمار به پشت دراز کشیده است، پزشک پای بیمار را بالا می‌آورد. این روش به تعیین محل بروز درد کمک می‌کند.
- تصویربرداری با اشعه ایکس: امکان دارد پزشک از این روش جهت رد احتمال وجود عارضه‌های دیگر استفاده کند.
- سی تی اسکن و ام آر آی: این دو روش به تعیین محل دقیق بروز فتق دیسک کمک می‌کنند.
- الکترومیوگرافی (EMG): پزشک با استفاده از سوزن‌های کوچک، فعالیت عضلات را ارزیابی کرده و تأثیر فتق دیسک بر ریشه‌های اعصاب را بررسی می‌کند.
- میلوگرام: پس از تزریق رنگ درون ستون فقرات، پزشک از سی تی اسکن جهت تعیین محل و میزان فتق دیسک استفاده می‌کند.
اقدامات مراقبتی در منزل
درمان فتق دیسک کمر با اقدامات مراقبتی در منزل
روش‌های غیرجراحی در درمان علائم فتق دیسک کمر در بسیاری از موارد مؤثر هستند. درد کمر و گردن در بیشتر موارد به تدریج با روش‌های زیر بهبود پیدا می‌کنند:
- استراحت و داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک ممکن است به تسکین درد کمر کمک کنند.
- استفاده از کمپرس سرد چندین بار در روز برای مدت ۲۰ دقیقه در رفع درد مؤثر است
- جهت رفع اسپاسم می‌توان از حرارت ملایم در ناحیه مورد نظر استفاده کرد.
- انجام هر گونه حرکت خصوصاً خم شدن به جلو و بلند کردن اجسام بایستی به آرامی انجام شود. همچنین پیاده‌روی کوتاه و خودداری از نشستن برای مدت طولانی نیز باعث می‌شود تا از بازگشت علائم جلوگیری شود.
مصرف داروی مُسکن بدون نیاز به نسخه پزشک
داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن (ادویل، موترین) و ناپروکسن سبب تسکین درد کمر می‌شوند.
درمان فتق دیسک کمر با فیزیوتراپی
جهت درمان فتق دیسک کمر می‌توان از فیزیوتراپی جهت تقویت عضلات اطراف ستون فقرات و بهبود انعطاف‌پذیری و جلوگیری از بروز آسیب بیشتر استفاده کرد. متخصص فیزیوتراپی نحوه صحیح حرکت کردن و بلند کردن اجسام را جهت جلوگیری از آسیب‌دیدگی مجدد به بیمار آموزش می‌دهد.
درمان دستی
استفاده از درمان دستی در تسکین درد کمر از جمله درد ناشی از فتق دیسک کمر موثر است. برنامه ویژه درمان دستی به رفع علائم فتق دیسک کمر و بازگشت به برنامه فعالیت‌های روزانه کمک می‌کند.
تزریق دارو به ستون فقرات
جهت درمان فتق دیسک کمر می‌توان از تزریق داروهای ضد التهابی به ستون فقرات جهت کنترل کمردرد و کاهش التهاب استفاده کرد. امکان دارد از تزریق استروئید اپیدورال جهت تعیین محل بروز درد و همچنین رفع درد استفاده شود. از تزریق استروئید به منظور بهبود عارضه‌هایی مانند فتق دیسک کمر، تنگی کانال نخاعی، تخریب دیسک بین مهره‌ای، درد بعد از زونا، سندرم پس از لامینکتومی و شکستگی فشاری مهره استفاده می‌شود.
تزریق استروئید در فضای اپیدورال جهت ایمنی و حفظ دقت، با استفاده از فلوروسکوپی انجام می‌شود. استفاده از این روش در قسمتی از ستون فقرات که باعث بروز درد گردن و دست می‌شود، تزریق استروئید اپیدورال سرویکال (گردنی) نامیده شده و استفاده از این روش در قسمتی که باعث بروز درد در قفسه سینه یا جدار شکم می‌شود، تزریق استروئید اپیدورال توراسیک نام دارد. همچنین تزریق استروئید در قسمتی از ستون فقرات که باعث بروز درد در پایین کمر می‌شود، تزریق استروئید اپیدورال لومبار نامیده می‌شود.
درمان فتق دیسک کمر با ورزش
جهت درمان فتق دیسک کمر امکان دارد از برخی از ورزش‌ها و حرکات کششی به منظور تسکین درد کمر استفاده شود. متخصص فیزیوتراپی جهت کاهش فشار وارد بر دیسک و همچنین کاهش فشار وارد بر ستون فقرات، نحوه صحیح انجام تمارین ورزشی را به بیمار آموزش می‌دهد. با تقویت عضلات ستون فقرات، فشار وارد بر دیسک رفع شده و درد تسکین پیدا می‌کند.
جراحی
در صورت عدم تأثیر روش‌های غیر جراحی، امکان دارد از جراحی استفاده شود. در صورت وجود آسیب‌دیدگی عصبی، جراحی فتق دیسک گزینه درمانی مناسبی محسوب می‌شود.
دیسککتومی: در این روش، بخشی از دیسک از ستون فقرات برداشته شده و ممکن است به همراه روش‌های زیر استفاده شود. دیسککتومی معمولاً به صورت سرپایی انجام شده و به بستری شدن در بیمارستان نیازی ندارد.
لامینکتومی: با برداشتن لامینای یک یا چند مهره، فضای بیشتری برای اعصاب فراهم می‌شود. امکان دارد لامینکتومی به تنهایی و یا همراه با روش‌های زیر استفاده شود.
فیوژن ستون فقرات: در این روش جراحی، دو یا چند مهره به طور دائمی به هم متصل می‌شوند. در صورت امکان، جراحی فیوژن با استفاده از رویکردهایی با حداقل تهاجم انجام شده تا خطر بروز عفونت کاهش پیدا کند و بیمار بتواند زودتر بیمارستان را ترک کند. در این حالت بهبودی سریع‌تر انجام شده و درد کمتری ایجاد می‌شود.
فورامینوتومی: این روش با برداشتن بخش کوچکی از استخوان اطراف ریشه عصبی مورد نظر، جهت رفع فشار وارد بر ریشه عصبی استفاده می‌شود. امکان دارد فورامینوتومی به تنهایی و یا همراه با لامینکتومی یا دیسککتومی به کار برده شود.
