زانوی پرانتزی یا ژنو واروم چیست؟
زانوی پرانتزی (Genu Varum) یکی از ناهنجاری‌های ساختاری در مفصل زانو است که در آن پاها هنگام ایستادن مستقیم و چسباندن قوزک‌ها به هم، از ناحیه زانو از یکدیگر فاصله می‌گیرند. این وضعیت ظاهری شبیه به پرانتز یا کمان ایجاد می‌کند و به همین دلیل با عنوان زانوی پرانتزی شناخته می‌شود.
در شرایط طبیعی، زانوها هنگام ایستادن در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، اما در این اختلال، کندیل‌های داخلی استخوان ران به سمت خارج منحرف می‌شوند و فاصله بین زانوها به‌طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد.
علائم و عوارض زانوی پرانتزی
زانوی پرانتزی علاوه بر ظاهر غیرعادی پاها، می‌تواند مشکلات عملکردی و اسکلتی-عضلانی متعددی به‌همراه داشته باشد.
علائم شایع زانوی پرانتزی عبارت‌اند از:
-
راه رفتن اردک‌وار: به دلیل تغییر راستای مفصل ران و زانو.
-
ساییدگی غیرطبیعی کفش‌ها: به‌ویژه در لبه‌های خارجی کف پا.
-
درد در ناحیه داخلی زانو: به‌علت وارد آمدن فشار بیش از حد به کندیل داخلی.
-
درد در قسمت خارجی زانو: به‌دلیل کشش بیش از حد بافت‌های نرم اطراف مفصل.
-
خستگی زودرس در هنگام پیاده‌روی یا ایستادن طولانی.
-
چرخش غیرطبیعی ساق پا: که ممکن است باعث بدشکلی کلی اندام تحتانی شود.
-
افزایش خطر آرتروز زودرس: به‌ویژه در زانوی داخلی به دلیل تخریب زودهنگام غضروف مفصلی.
دلایل و عوامل زمینه‌ساز زانوی پرانتزی
علل مادرزادی و رشدی:
-
نقایص مادرزادی استخوانی یا مفصلی.
-
عدم هماهنگی در رشد صفحات رشد استخوانی در دوران کودکی.
-
ضربات به صفحات رشد به‌ویژه در نواحی انتهایی استخوان ران یا بالای استخوان درشت‌نی.
سبک زندگی و عوامل محیطی:
-
چاقی در دوران کودکی: فشار بیش از حد به زانوها در حین رشد.
-
راه افتادن زودرس کودکان چاق: که می‌تواند فشار مکانیکی زیادی به زانو وارد کند.
-
نشستن به حالت چهارزانو یا دو زانو برای مدت طولانی.
-
الگوهای نادرست راه رفتن مانند چرخش بیش‌ازحد پاها به سمت داخل.
بیماری‌ها و اختلالات استخوانی:
-
راشیتیسم (نرمی استخوان در کودکان) و استئومالاسی (نرمی استخوان در بزرگسالان) به‌علت کمبود ویتامین D.
-
بد جوش خوردن استخوان‌ها پس از شکستگی‌ها در نواحی ران یا ساق.
ضعف عضلانی:
-
کوتاهی عضلات همسترینگ (خلف ران) یا ضعف در عضلات داخلی ران و ساق پا.
تشخیص زانوی پرانتزی چگونه انجام می‌شود؟
معاینه بالینی:
فیزیوتراپیست از فرد می‌خواهد بدون کفش و با زانوهای باز شده در حالت طبیعی بایستد. قوزک‌های دو پا باید به هم چسبیده باشند. سپس فاصله بین کندیل‌های داخلی زانو با استفاده از کولیس یا کالیپر اندازه‌گیری می‌شود.
-
فاصله ۲ تا ۴ سانتی‌متر معمولاً طبیعی تلقی می‌شود.
-
فاصله بیش از ۴ سانتی‌متر نشانه‌ی وجود ژنو واروم یا زانوی پرانتزی است.
ارزیابی‌های تکمیلی:
در موارد مشکوک یا پیشرفته، پزشک ممکن است تصویربرداری رادیولوژی (X-ray) را برای ارزیابی زاویه استخوان ران و ساق تجویز کند. در این تصاویر، زاویه Q و راستای مکانیکی پا مشخص می‌شود.
درمان زانوی پرانتزی در فیزیوتراپی
درمان زانوی پرانتزی به سن، شدت ناهنجاری، علت زمینه‌ای و شرایط کلی بیمار بستگی دارد. فیزیوتراپی نقش مهمی در اصلاح راستا و کاهش عوارض این ناهنجاری ایفا می‌کند.
۱. تمرین درمانی و حرکات اصلاحی
-
تقویت عضلات ضعیف مانند عضلات داخلی ران (اداکتور) و سرینی میانی.
-
کشش عضلات کوتاه شده مانند همسترینگ و نوار ایلیوتیبیال.
-
استفاده از حرکات اصلاحی دینامیک برای بازآموزی الگوی صحیح راه رفتن و ایستادن.
۲. تکنیک‌های درمان دستی و سوزن خشک
-
آزادسازی نقاط ماشه‌ای در عضلات کشیده و دردناک.
-
بهبود دامنه حرکتی مفصل ران و زانو.
۳. الکتروتراپی
-
استفاده از دستگاه‌هایی مانند اولتراسوند، TENS و IFC برای کاهش درد و التهاب.
-
آماده‌سازی عضلات برای تمرین درمانی.
۴. کینزیوتیپینگ
-
استفاده از چسب‌های درمانی برای اصلاح راستای زانو و کنترل حرکات اضافی.
-
افزایش آگاهی بدنی بیمار از وضعیت پاها هنگام حرکت.
۵. استفاده از ارتز و وسایل کمکی
-
تجویز کفی‌ها یا بریس‌های مخصوص برای اصلاح راستا و کاهش فشار به زانو.
-
به‌ویژه در کودکان در حال رشد یا بزرگسالانی با ناهنجاری‌های خفیف تا متوسط.
۶. اصلاح سبک زندگی و الگوهای حرکتی
-
آموزش حالت‌های صحیح نشستن، راه رفتن و ایستادن.
-
کنترل وزن و پیشگیری از اضافه‌وزن به‌ویژه در کودکان.
مطلب پیشنهادی: فیزیوتراپی زانو
آیا جراحی برای زانوی پرانتزی ضروری است؟
در موارد پیشرفته که ناهنجاری بسیار شدید باشد یا فرد به درمان‌های غیرجراحی پاسخ ندهد، ممکن است جراحی‌هایی مانند استئوتومی اصلاحی یا جراحی تعویض مفصل زانو (در سنین بالا) مطرح شود. با این حال، در بسیاری از موارد، فیزیوتراپی و درمان‌های غیرجراحی می‌توانند وضعیت بیمار را به‌خوبی بهبود دهند.
نتیجه‌گیری
زانوی پرانتزی اگر به‌موقع تشخیص داده شود و درمان مناسب آغاز گردد، قابل کنترل و حتی قابل اصلاح است. مراجعه به مرکز تخصصی فیزیوتراپی و انجام تمرین‌های هدفمند می‌تواند نه‌تنها از پیشرفت ناهنجاری جلوگیری کند، بلکه عملکرد طبیعی زانو را نیز تا حد زیادی بازگرداند.
